කස්ත්‍රෝ ගේ රාත්‍රී ආහාරය. සම්පුර්ණ කතාව

                  

පහත ලියවිල්ල ඇමෙරිකාවේ විසිවන සියවසේ ප්‍රබල  නාට්‍ය කරුවෙකු සහ ලේඛකයෙකු වන ආතර් මිලර් විසින් කියුබාව ගැන ලියන ලද ලියවිල්ලකි. මම මේ දිනවල කියුබාව පිලිබඳ විස්තර හොයද්දි දුටු මෙම ලියවිල්ල කියවා බොහෝ රසවින්දේ එහි ඇති විස්තර නිසා පමණක නොව ලියා ඇති ශෛලිය ද නිසාය. වාමාංශික  අදහස් දැරූ ඇමෙරිකානු සාහිත්‍ය කරුවෙකු  වන මිලර්   හතලිස් ගණන් වල ඇමෙරිකානු කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ සාහිත්‍ය කරුවන්ගේ අංශයේ සාමාජිකයෙකුද විය. ඔහු විසින් ලියන ලද death of a salesman විසිවන සියවසේ හොඳම ඇමෙරිකානු නාට්‍ය අතර කෙටි ලයිස්තුවටද ඇතුළු විය.

"අනෙක් බොහෝ දෙනෙකු මෙන්ම පසුගිය දශක කිහිපයේ මගේ කියුබාව ගැන තිබූ අදහස් මිශ්‍ර ඒවාය. ප්‍රවෘති වාර්තා හැරුණු කොට මට  කියුබාව ගැන බොහෝ දේ දැනගන්නට ලැබුනේ එහි චිත්‍රපට සදන්නට ගිය  අයගෙනි. එය මාෆියා ක්‍රීඩා පිටියක්, සහ ඇමෙරිකානු සහ වෙනත් විදේශිකයනට ගණිකා මඩමක් වී ඇති අතිශයින් දුෂිත සමාජයක් බව මෙලෙස අසන්නට ලැබුණු තොරතුරුය.

මේ නිසා කස්ත්‍රෝ කුණාටුවක් මෙන් එහි බලය අල්ලා ගැනීම හරියට පිරිසිදු සුළඟක් එරට සමාජයේ යැංකි ඩොලරයට ඇති වී තිබූ කාලකන්නි වහල් බාවය ඉවත් කළේය. දුම අවසන් වූ පසු අපට දක්නට ලැබුනේ සම්පුර්ණයෙන් වෙනස් තත්වයකි. මම ඔහුගේ විප්ලවයට හේතු වූ කරුණු සිතේ තබාගෙන එදෙස බැලුවද ඔහුගේ එක මිනිසෙකුගේ පාලනය මගේ ඔහු වෙත ඇති ගෞරවය ක්‍රමයෙන් අඩුකරයි. අනික් පැත්තෙන් එක්සත් ජනපදය කියුබාවට දමා ඇති සම්භාධක ද ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මුලධර්ම වලට නොගැලපෙන බව මට සිතේ.

මෙම පරස්පරයන් සියල්ලට මුල කස්ත්‍රෝය. ඇත්තෙන්ම කියුබාව යනු ඔහුය. එහෙත් 2000 වසරේදී මට සහ මගේ බිරිඳ වන ඡායාරුප ශිල්පී ඉන්ගේ මොරත්ට කියුබාවට යන සංස්කෘතික කණ්ඩායමකට එකතු වන ලෙසට ආරාධනාවක් ලැබුණු විට අප කස්ත්‍රෝ මුණගැසීමට බලාපොරොත්තු නොවුන අතර අප සිතුවේ අපට කියුබාව බලාගැනීමට පුළුවන් වන බවය.

නමුත් අප එහි ගිය ගමන්ම නම දෙනෙකුගෙන් යුත් අපේ කුඩා කණ්ඩායමට පසු දින රාත්‍රී භෝජනයකට ආරාධනා කිරීමටත්  එමෙන්ම තවත් දිනක අප රට ඇතුලේ දහවල් ආහාර ගනිමින් සිටියදී එතනට නොකියා පැමිණ රාති භෝජනයේදී පටන්ගත් සාකච්චාව අවසන් කරන්නටත්  ඔහු පසුබට වුයේ නැත.

ඒ කාලය වනවිට; 2000 මාර්තු මාසය වනවිට, කියුබාවේ අනාගතය ඒ රට ගැන සිතන බොහෝ දෙනෙකුට ලොකු ප්‍රශ්නයක් විය. අප කණ්ඩායමත් ඒ බොහෝ දෙනාට අයත් විය. මම සහ මඟේ බිරිඳ හැරුණු විට අප කණ්ඩායමේ සිටියේ, නිව්යෝක් කෞතුකාගාරයේ හිටපු ප්‍රධානියා සහ මානුෂික අයිතිවාසිකම් පිලිබඳ ක්‍රියාකාරිනියක් වන ඔහුගේ බිරිඳ, නවකතා කරු විලියම් ස්ටයිරෝන් සහ ඔහුගේ බිරිඳ, පොත් ඒජන්ත වරයෙකු සහ ඔහුගේ බිරිඳ සහ  ඇමසෝන් සංස්කෘතිය ආරක්ෂා කර ගැනීමට මුදල් සොයන්නෙකුය. නගරයේ ඇවිදීමටත් සමහරවිට කතුවරුන් කිහිප දෙනෙකු මුණගැහිමටත් බලාපොරොත්තුවෙන් සිටි අපට එදින රාත්‍රියේම රාත්‍රී භෝජනය සඳහා ඔහුත් සමග එකතුවීමට කස්ත්‍රෝ ගෙන් ලැබුණු ආරාධනය පුදුමය ගෙන දුන්නේය. කස්ත්‍රෝ ගේ මිතුරෙකු සහ උදව් කරන්නෙකු සහ බිල් ස්ටයිරෝන් ගේ මිතුරෙකු වූ ගේබ්‍රියල් ගාර්සියා මෙම ආරාධනයට හේතුව වී ඇති බව පසුව අපට පැහැදිලි විය. අනෙක් අපේ කණ්ඩායමේ අය මෙන්ම මමත් කස්ත්‍රෝ පිළිබඳව කුතුහලයෙන් සිටි මුත් ලොකු බලාපොරොත්තු තබාගෙන සිටියේ නැත.

අන්තර්ජාතික PEN සංගමයේ සභාපතිවරයා ලෙසට මම සෝවියට් සහ නැගෙනහිර යුරෝපයේ රාජ්‍ය නායකයන්ගේ කලා කටයුතු වල සහභාගී වීම් ගැන ඇති අත්දැකීම් අනුව මෙවැනි  සාකච්චා වලදී  ඔවුන් කියන හාස්‍යජනක සහ මෝඩ අදහස් වලට  එකඟ බව පෙන්වා  නිශ්ශබ්දව ඔලුව වැනිම හැර වෙන කරන්නට දෙයක් නොමැති බව මම දැනගෙන සිටියෙමි. ප්‍රජාතන්තවාදී නොවන ආකාරයෙන් පත්වන රාජ්‍ය නායකයන් සහ සගයන්  විරුද්ධ අදහස් වලට ඉතාමත් සංවේදී බවත් ඔවුන් සමග ගතකරන කාලය ඉතාමත් පුහු බවත්  මම දැනගෙන සිටියෙමි. එහෙත් මෙකල වන විට කස්ත්‍රෝ ජන ප්‍රවාද ගත කෙනෙකු වීම නිසාම ඔහු සමග පැයක් හෝ දෙකක් ගතකිරීමට අපි උනන්දුවක් දැක්වුයෙමු.

මම රාත්‍රී භෝජනයට පෙර හවානා හිදී  දුටු සිද්ධි කිහිපයක් ගැන කියන්නට කැමැත්තෙමි. නගරය නම් එය මුලින් ගොඩ නැගුණු වැලි, කළුගල් සහ ගස් වලට ආපසු ගමන ආරම්භ කර ඇති සැටියකි. ජනයාගේ දුප්පත්කම පැහැදිලිය. එහෙත් ඒ සමගම ඔවුන් අතර යම් ජීවයක් ඉතිරි වී ඇති සැටියකි. ඔවුන් කොතරම් දුප්පත් වුවත් පොහොසතුන් සහ දුප්පතුන් එකට ජිවත්වන නගරයක දුප්පතුන්ගේ මුහුණුවල ඇති දරුණු බලාපොරොත්තු කඩවීමේ සේයා ඔවුන්ගේ මුහුණුවල නැත.  නමුත් මේ සියල්ල බාහිර පෙනුමෙනි. එම කරුණෙහි යම් වටිනාකමක් තිබුනද එය සියල්ලම නොවේ. මට පුද්ගලිකව කතා කරන්නට ලැබුණු මාර්ගෝපදේශකයෙක් කිවේ - පිළිතුරු ලබාදුන්නේ නම් ස්වේච්චාවෙන් නොවන බව කිව යුතුය - කියුබාවේ එක රස්සාවකින් ජීවත්වීම නම් කල නොහැකි බවය.

ඉහලට ඉගෙනගත් හොඳ විනයක්ද ඇති ඔහු තරහින් පුපුරමින් කිවේ ඔහු වැඩකරන රජයේ සංචාරක සමාගම විදේශීය සංචාරකයන්ගෙන් විශාල මුදලක් අය කරගෙන ඔහුට ඉතා කුඩා මුදලක් ගෙවන බවයි, මේ සුරාකෑම් නොවන්නේ නම් සුරාකෑම යනු කුමක්දැයි ඔහුට තේරෙන්නේ නැත.

නමුත් මේ අසන්තෝෂයට තවත් පැත්තක් තිබේ. මම අප නැවතී සිටි පෞරාණික අලංකාර සැන්ටා ඉසබෙල් හෝටලය අසල ඇවිද වරායට දිවෙන පළල මලිකොන් පාරේ සැහැල්ලු ඒ නිසාම ප්‍රසන්න වාහන ගමනාගමනය දෙස උද්‍යානයේ බංකුවක ඉඳගෙන බලාසිටියෙමි. දෙදෙනෙකු මගේ බංකුවේ පැත්තක බර කතා බහක යෙදෙමින් ඉඳ ගත්හ. දෙදෙනාම ඉතාමත් කෙසඟ සිරුරුවලින් යුක්ත, රැවුල නොකැපු, ඉරුණු කොලර සහිත කමිස ඇඳ, සිටි පුද්ගලයන් වූ අතර මේස් නොමැතිව කැඩුණු පාවහන් පැළඳ සිටියහ. සිගරට් උරමින් බංකුව උඩ කකුල් තබා දනිස් ඉහලට එන්නට ඉඳගෙන ඔවුන් කතා කරමින් සිටි ආකාරය මට නිව්යෝක්, පැරිස්, ලන්ඩන් වැනි නගර වල වීදි ජනයා සිහි කළේය. එක්වරම ටැක්සියක් පදික වේදිකාව අසල නවතා ඉතා පියකරු කාන්තාවක් එයින් බැස්සාය.

ඇගේ අත්වල කටටම පිරුණු  දුඹුරු කඩදහි බඩු මලු දෙකක් තිබුණි. අර මිනිසුන් දෙදෙනා කතාව නවත්වා ඇය දෙස ආසාවෙන් බලාසිටියහ. ඇය ඉතාමත් පියකරු බවද ඒ වාගේම හොඳින් ඇඳ පැළඳ සිටිනා බවත් මෙම නිර්ධන පංති වටපිටාවේ පැළඳ සිටි අඩි උස සපත්තු නිසා ඇය තවත් කැපී පෙනෙන බව මම දුටිමි. ඇය අත තිබූ එක මල්ලකින් ටියුලිප් මලක් එහි දිග නැට්ටත් සමග  බිමට වැටුණි. කාන්තාව මලු නොවට්ටා පර්ස් එක ඇර ගැනීමට උත්සාහ කලාය. ටියුලිප් මල මේ අතර නැට්ටෙන් කැඩී වෙන්වීමට බොහෝ ආසන්න බව පෙනුනි. බංකුවේ සිටි එක මිනිසෙකු එතනට ගොස් එක මල්ලක් ගත්තේය. අනිකා අනික් මල්ල නොවැටී තබා ගැනීමට උදව් කළේය. ඔවුන් මලු උදුරාගෙන දුවන්නට ලැහැස්ති වන්නේ දැයි සැකයක් මට ඇතිවිය.

කාන්තාව රියදුරුට මුදල් ගෙවා ආපසු බෑග් ගන්නා තුරු එක පුද්ගලයෙකු ටියුලිප් මල ඉතාමත් ප්‍රවේශමෙන් අල්ලා ගෙන ඇයගේ වැඩ අවසන් වූ පසු එය ඇයට ආපසු දුන්නේය. ඇය ඔවුනට ස්තුති කලාය - එහෙත් ඉතාමත් උණුසුමෙන් නොවේ,   එතරම් මිත්‍රශීලි නොවන ආකාරයටය. මිනිසුන් දෙදෙනා ආපසු බංකුවට පැමිණ තමන්ගේ කතාව පටන් ගත්හ. මට මේ ගනුදෙනුවෙහි යම් විශිෂ්ටත්වය ක් පෙනුනි. ඒ, එම දුප්පත් මිනිසුන් දෙදෙනා පෙන්වූ පිරිමිකම නිසාය,  ඒ අතරම කාන්තාව ඔවුන් කල දේ ලොකු දෙයක් නොවන බවත් එය තමන්ගේ අයිතියක් බවත් එහි කිසිම විශේෂ දෙයක් නොමැති බව  පෙන්වා සිටීමේ  අසාමානත්වය නිසාය. ඇය පොහොසත් කාන්තාවක් බව පෙනෙන්නට තිබුනද ඔවුනට කීයක් හෝ දීමට උත්සාහ කළේ වත් ඔවුන් එවැන්නක් බලාපොරොත්තු වූ බවක් වත් පෙනෙන්නට තිබුනේ නැත.

අවුරුදු ගණනක් කියුබානු රජය ලේඛකයන් සහ විරුද්ධවාදීන් නිශ්ශබ්ද කිරීම් සහ සිරකිරීම් වලට විරෝධය පැ මා , පද්ධති ගත ආර්ථික කඩාවැටීම සහ වෙනත් බොහෝ කරුණු මධ්‍යයේ වුවද  අපට සතුටු විය හැකි මානුෂික සහෝදරත්වයක් ගොඩ නැගී ඇත්තේ දැයි මට සිතින. මේ සමහරවිට  සමාජය පුරා සමබර ලෙස විහිදී යන දරිද්‍රතාවය සහ එයින් කෙනෙකුට රටින් පැනයාමෙන් හැරෙන්නට ඔලුව ඉහලට එසවීමට ඇති නොහැකියාව නිසා විය හැක්කේය.

දුප්පත්කම නම් ඛේදනියය. මෙම වරායට යන ප්‍රධාන පාරේ විදුලි සංඥා රතු වර්ණයට හැරුණු විට තරුණ ගැහැණු සහ ගැටිස්සියන් දුසිමක් පමණ කොහේ සිට පැමිණෙන්නේ දැයි හිතා ගන්නටත් බැරි ආකාරයෙන් වාහන වලට පැමිණෙති. ඔවුන් වයිවාරන්න ලෙස ඇඳ  පැළඳ හෝ ආලේපිත යොදා නැත. මම අපේ රියදුරාගෙන් ඔවුන් කුමක් කරන්නේදැයි ඇසුවිට ඔහු කිවේ ඔවුන් නොමිලේ වාහනවල යාමට එසේ පැමිණෙන බවය. නමුත් ඔහු එසේ  කියනවිට මගේ මුණ දෙස නොබලා කෙලින් ඉදිරිය බලා සිටියේ එම විෂය මීට වඩා සාකච්චා කිරීමට ඔහු නොකැමැති බව පෙන්වීමටය. මෙවැනි හැසිරීම් සෝවියට් කාලයේ තහනම් කර තිබුනේ එක්කෝ එකල ආර්ථිකය එතරම් වැටි නොතිබුණු නිසා හෝ එසේත් නැත්නම්  සෝවියට් ශුද්ධවන්ත බාවය නිසා වෙන්නට පුළුවන. එහෙත් දැන් දරුණු බඩගින්නෙන් එන බලපෑම නවත්තා ගත නොහැක.

මම කුරුසයේ ගැසීම HIV? Aids හා සමාන කල ඉතා අලංකාර නාට්‍යයක් නැටුම් පාසලකදී නැරඹුවෙමි. පිටත  තන පිටියේ එම තරුණ සහ ජවවත් සිසුන් මහත් උනන්දුවෙන්  මගෙන් අසන්නට බලාපොරොත්තුව සිටියේ බ්‍රෝඩ්වේ ගැනය.වර්තමානයේ බ්‍රෝඩ්වේ ශාලාවල් සම්පුර්ණයෙන්ම පාහේ විනෝදාශ්වාදයට පමණක් යොමුවී ඇති නිසා වේදිකා නාට්‍ය බ්‍රෝඩ්වේහි ඉතාමත් අඩුවෙන්  වේදිකා ගතවන බව මා කීවිට ඔවුන්ගේ මුහුණු අඳුරු වූ අතර ඒ අසතුටු දනවන ප්‍රවෘතිය අසන්නටවත් ඔවුන් කැමති නොවුහ.

කස්ත්‍රෝ ගේ රාත්‍රී භෝජනයට එම මන්දිරයට ඇතුළු වන විටම මගේ බිරිඳට ඇයගේ කැමරාව බාරදීමට සිදුවිය. ගොඩනැගිල්ල ප්‍රාග් කස්ත්‍රෝ යුගයට අයත් ඉහලින්ම සුඛෝපබෝගී ඉතාම හොඳින් නඩත්තුකර පවත්වාගෙන එන දිලිසෙන කළුගල් බිත්ති සහ කොටු බෙදන ලද බිමකින් යුක්ත විය. අපි ඇතුල්වුන පිටත ශාලාව එක දොරකින් කෙලින්ම ආහාර ශාලාවට ඇතුළු වුන අතර එක්වරම අපට එහිදී කස්ත්‍රෝ මුණගැසුණි. ඔහු ඇඳ සිටියේ ඔහුගේ සාමාන්‍ය හමුදා ඇඳුම වෙනුවට නිල් සිහින් ඉරි සහිත සුට් එකකි. එය මැද තිබුනේ නැති වුවත් එය නිතර අඳින එකක් නොවන බව නම් පෙනුණි.

ඔහු විප්ලවකරුවෙකු නොවුනා නම් නළුවෙකු වෙන්නට ඉඩ තිබුන බව මට එවේලේ සිතුනි. ඔහුට නළුවෙකු වෙන්නට අවශ්‍ය, තමන් සම්පුර්ණයෙන්ම යමක එල්බ සිටීමේ හැකියාව, අනුන්ගේ ආදරයේ සහ අනුමැතියේ  අවශ්‍යතාවය සහ සියලු දෙනාගේ අනුමැතියෙන් ලැබෙන බලයට ඇති කෑදරකම යන   සියල්ල තිබුණි. මේ ශාලාවේ, සාමාන්‍යයෙන් සියලු නායකයන්ට සිටින, ඔහු කියන සියලු දෙයට එකඟ වන ඔහුට සම්පුර්ණයෙන්ම ඇහුම්කන් දෙන පරිවාරයක්ද සිටියහ. ඔහු වෙන කුමන රැකියාව කලත් ඔහුට චිත්‍රපට ලෝකයේ නම් පහසුවෙන්ම රැකියාවක් ලබාගැනීමට පුළුවන.

අපේ ජෙෂ්ට ගොපලුවා වූ ලුවර්ස් අපේ කණ්ඩායම කස්ත්‍රෝට හඳුන්වා දුන් පසු ගැබෝ වචන කිහිපය බැගින් එකතු කළේය. අප අතර සිටි බොහෝ උසින් අඩු ගාර්සියා මාර්කොයිස් හැරෙන්නට අප අතර සිට පිරිමි සියලු දෙන අඩි හයකට වඩා උස පුද්ගලයන් වුහ. ඔහු පංතියේ නවක ශිෂ්‍යයකු වාගේ අප සහ කස්ත්‍රෝ අතරට වී කතා කළේය. ඔහු සහ ස්ට්යිරෝන් අතර මිතුදම සහ ඔහුගේ ඉංග්‍රීසි භාෂා  හැකියාව සතුටු සාමිචියට හොඳ පටන්ගැන්මක් දුන්නේය. එක්වරම කස්ත්‍රෝ මා දෙස එක්වරම බලා “ඔබගේ වයස කියද?” යනුවෙන් ඇසිය.

“ඔක්තෝබර් 17 1915.” මම පිළිතුරු දුන්නේ මම ඒ ප්‍රශ්නයෙන් පුදුමයට පත්වූ බව නොපෙන්නන්නට   උත්සාහ කරමිනි.

ඔහු ඔහුගේ දිග දබරගිල්ල ඔහුගේ නළලේ දකුණු කෙලවරට දිගු කරගෙන සිටියේය. සියල්ල නිශ්ශබ්ද විය. ඔහුගේ මුහුණේ ගැඹුරු සිතිවිල්ලක ලකුණු තැන්පත් විය. මට ඕනෑවට වඩා රඟ පෑමක් සිතට ආවද මොහොතකින් සර්වන්ටේ ගේ දිව්‍ය  ලෝකයෙන් මඟ පෙන්වන ලද බැල්ම, දිරාගිය රැවුල, දෙපසට නැමුණු ඇස් බැම, සහිත දුඛ්කිත සාන්තුවරයාගේ චිත්‍රය මතකයට නැගින. දැන් කස්ත්‍රෝ  තම ඇඟිල්ල අවවාදාත්මක අයුරින් ඉහලට ඔසවයි.

“ඔබ මට වඩා අවුරුදු 11 කුත් මාස 5 කුත් දවස් 14 කුත් වයසින් වැඩිය”  කීවේය. ශුභපැතුමාත්මක සිනහවෙන් ශාලාව පිරි ගියේය. මෙහි දරුවකුගේ ගණන් කිරීමේ හැකියාව ප්‍රදර්ශනාත්මකව පෙන්නීමේ උවමනාව සහ  කණ්ඩායමක තමන් වෙත ගෞරවය ලබාගැනීමේ උවමනාව මනාව පිළිඹිබු විය. ඔහුගේ හෙමින්ග්වේට ඇති ගෞරවය මට මතක් විය. ඔහුද මෙවැනිම අවශ්‍යතාවයක් තිබූ තව තරුවකි. ඔවුන් දෙදෙනාගේ එකිනෙකා මෙතරම් අගය කිරීමට හේතුව කුමක් දැයි සිතාගැනීම එතරම් අපහසු නැත.

දැන් ඔහු ඇස් නපුරු කරගෙන වෙන්ඩි ලුටර්ස් දෙස බැලිය. ඇය දහවල් අප රජයෙන් දුන් මිනි බසයෙන් බස්සවා ගෙන ටැක්සි වල දමා ගෙන රජයට විරුද්ධ වාදී අදහස් දරන්නෙකු හා එම අදහස් ලියා බෙදාහැරිම නිසා කිහිපවරක් සිරබත් කෑ එලිසාර්දෝ සන්චියාස් ගේ නිවසට රැගෙන ගියාය. ඔහු දැනට පෙනෙන හැටියට රජයේ බලපෑමක් නොමැතිව සිටියි. ඔහුගේ නිවාස පටිගත කිරීමේ උපකරණ සවිකර ඇති බව දන්නා නිසා ඔහු කොහොමටවත් තමන්ට කියන්න ඕනෑ දෙය කියයි. අපි මෙසේ පැමිණියේ රහසිගතව යැයි අපි සිතා සිටියද අප එලියට එනවිට අපගේ ඡායාරුප ගත් රුපවාහිනි කැමරා කරු දුටුවිට අපේ වාහන මාරුකිරීමේ කිසිම ප්‍රයෝජනයක් වී නැති බව අපි දැනගතිමු.

දැන් වෙන්ඩි දෙසට හැරෙමින් ඉදිරියට නැමුණු කස්ත්‍රෝ “අපිට දැනගන්නට ලැබුන අද දවල් ඔබලා ටික වෙලාවකට නැති වුනා කියල, ඔබලා සාප්පු සවාරියක ගියාද?” අපේ සිනහවට එකතුවීමට පෙර කෝපය මුසුවූ ඇණුම් සලකුණක් ඔහුගේ මුහුණේ එක්වරම සලකුණු වී නැතිව ගියේය. අපි රාත්‍රී ආහාරයට ගියෙමු.

ඊයේ අපර භාගයේ; ලේඛකයන්ගේ වෘතිය සමිතිය හරහා විය යුතුය, ලේඛකයන් 50 ක් හා පමණ සාකච්චාවක් පිළියෙළ කර තිබිණ. මුලින් සංවිධායකයන් බලාපොරොත්තුව සිටියේ දුසිම් දෙක තුනක් පමණක් වුවත් පසුව හිතුවාට වැඩි ප්‍රමාණයක් පැමිණි නිසා ඔවුනට ලොකු ශාලාවක් සොයා ගැනීමට සිදුවිය. එතරම් ලොකු සභාගිවන්නන් ප්‍රමාණයකට එම සභාව අජීවී සහ අමුතු නිශ්ශබ්දතාවයකින් යුක්ත බව අපි දුටුවෙමු. මගේ සිහියට ආවේ 1950 කාලයේ ඇමෙරිකාවේ මෙවැනි රැස්වීම් වල FBI ආයතනය විසින් රැස්වීම පටිගත කරනවාදැයි තිබූ බියයි.

මගේ සහ ස්ටයිරෝන් ගේ පොත් ගැන සභාවට අවබෝධයක් තිබේ දැයි සැක සහිත නිසා අපි දෙදෙනා අපේ පොත් හා නාට්‍ය ගැන කෙටි විස්තරයක් කර ප්‍රශ්න තිබේ දැයි ඇසුවෙමු. එක මිනිසෙකු නැගිට “ඔබලා මෙහි පැමිණීමට හේතුව කුමක්ද?” යනුවෙන් ඇසිය.

මෙම සරල ප්‍රශ්නය මගේ සිතිවිලි දශක ගණනකට පෙර නැගෙනහිර යුරෝපයට ගෙන ගියේය; එහිද එකල මෙවැනි රැස්වීමක දේශපාලන අරමුණක් නොමැති බව ඔවුනට සිතාගන්නට නොහැකි විය. මට සහ ස්ටයිරෝන්ට පිළිතුරක් තිබුනේ නැත. අප කියුබාව ගැන කුතුහලයක් ඇති බවද කියුබාව ලෝකයෙන් කොන්  වී සිටීමට විරුද්ධ බවද ඒ නිසා කෙටි සංචාරයක් අපට යමක් කියාදෙන්නට පුළුවන් නිසාත් මෙහි පැමිණි බව මම අවසානයේ කීවෙමි. “නමුත් ඔබේ පණිවුඩය කුමක්ද?” ඔහු අසා සිටියේය.

ඇත්තෙන්ම අපට එවැන්නක් තිබුනේ නැත. අපි එය පිළිගැනීමට ලැජ්ජා වුවෙමු. එහෙත් අපි අවසානයේ  වෙන් වී එනවිට ඔවුන් සියලු දෙන පැමිණ අපට අතට අත දී යම් සහෝදරත්වයක් ප්‍රකාශ කළහ; අඩු තරමින් මම එසේ සිතුවෙමි. නමුත් සමහරෙකුගෙන් පෙනුනේ සැකයයි. කෙලින්ම පෙනුනේ නැති වුවද ඔවුන් අප ඔවුන්ගේ කොන් වීම අවසන් කරන්නට යම් පණිවුඩයක් ගෙන නොපැමිණීම  පිළිබඳව ඔවුන් තරහෙන් පසුවන බව මට සිතුනි. නමුත් දැන් ආපසු කස්ත්‍රෝ සමග රාත්‍රී භෝජනයට...

එහි අග්‍රගනයේ  ඉස්සන් සහ විශිෂ්ට ඌරු මස් තිබුණි. කියුබානුවෝ ඌරු මස් වලට ප්‍රසිද්ධය. ( කස්ත්‍රෝ කෑවේ කොළ පමණි, ඔහු අමරණීයව  ජීවත්වන්නට සිතා සිටිනවා විය හැක.) අපේ කණ්ඩායම කියුබානු රජයේ ඇමත්වරුන් සහ කස්ත්‍රෝ ගේ මිතුරන්  සමග කවලමේ ඉඳ ගත්තෙමු. මෙයින් කිහිප දෙනෙකු කාන්තාවන් විය. ස්ටයිරෝන් ඉඳ ගත්තේ  කස්ත්‍රෝ සහ ඔහුගේ එසැනින් පරිවර්තනය කරන කාන්තාව අසලය. ඇය අවුරුදු 25 ක් කස්ත්‍රෝ ළඟ වැඩකරන ඉතා දක්ෂ පරිවර්ථිකාවක් වුවාය. මේසය වටා සරසා තිබුනේ ප්ලාස්ටික් කැලයකිනි, සමහරවිට ඒ ඔවුන්ගේ විප්ලවය පැන නැගුනු වනය සිහිකරන්නට විය හැක.

මෙතන සිදුවන්නේ කතා බහක් නොව කස්ත්‍රෝ ගේ සිතේ මතුවන නොයෙකුත් අදහස් වලට අපි කෙසේ ප්‍රතිචාර දක්වන්නේ දැයි පෙන්නා දීම බව ටිකකින් අපට වැටහුණි. එදින එම මාතෘකා බොහොමයක් මට අමතක වී ඇතිමුත් කස්ත්‍රෝ වරෙක රුසියානුවන්ගේ මෝඩ ආඩම්බරකම් ඔවුන් කතාකරන ආකාරය අනුකරණය කරමින් පෙන්වා දුන්නා  මතකය. ඔහුගේ රුසියානුවන්ට විරුද්ධව තිබූ ලොකුම තරහ ලෙස පෙනුනේ ඔවුන් සදාතනික විප්ලව වාදීන් සේ නොසිටීම බව පෙනුනි. නමුත් පසුදින කස්ත්‍රෝ සමග  දීර්ඝ පුද්ගලික සාකච්චාවක යෙදුනු ලුයර්ස් කිවේ ඔහු රුසියාවත් සමග මේතරම්  කෝපයෙන් කතා කරනුයේ ඔවුන් ලතින් ඇමෙරිකාවේ අනික් රටවලට විප්ලවය ගෙන යාමට උදව් නොකිරීම නිසා බවය.

රුසියානුවෝ ඇමෙරිකාව සමග ප්‍රශ්න ඇතිකර ගැනීමට අකමැති වූ අතර එසේ සිතීම කස්ත්‍රෝට අනුව ඉතාමත් අවිප්ලවකාරිය. කෑම මේසයේදී  CIA ආයතනය විසින් ඔහු ඝාතනය කරන්නට උත්සාහ කල නොයෙකුත් උත්සාහයන් පිළිබඳව ඇණුම් පද කිහිපයක් කීවද ඔහු ඒවායින්  කෝපවිමට වඩා විනෝදයක් ලබන බව පෙනුනෙ බොහෝවිට ඒවායින් අවසානයේ  ඇමෙරිකානුවන්ටම  ලැජ්ජා වෙන්නට සිදුවීම නිසා විය හැක. ඔහු ඇමෙරිකාව ගැන කතාකරන විට එයට විරුද්ධව යම් ආඩම්බරකාරී විශ්වාසයක් ඇතිවී ඇති බව පෙනේ. ඒක හරියට කියුබාව සුපිරි බලවතා ද ඇමෙරිකාව ඉඳ හිට එය දෙසට ගලක් විසිකරන දඩබ්බර ළමයෙකු ලෙසද වාගේ හැඟීමක් බව පෙනුනි. කෙසේ වුවද ඔහු එක නිවසේ එක දිනකට වඩා නිදා නොගන්නා බවද ඔහුගේ පුද්ගලික ගමන් දන්නේ ඉතා කිහිප දෙනෙකුට බවද කියනු ලැබේ. මගේ බිරිඳගේ ඡායාරුප පොතක් ඔහුට පෙන්වූ පසු ඇගේ කැමරාව ගෙන්වා කෑම වෙලාවේම ඇයට එය ආපසු ලබාදෙන්නට ඔහු ක්‍රියා කළේය. ඉන්පසු ඉතිරි රාත්‍රියේ ඇගේ ඡායාරුප ගැනීම ගැන ඔහුගේ විරුද්ධත්වයක් තිබුනේ නැත.

අපි රාත්‍රී 9:30 ට ඉඳගත් අතර 11:30 වනවිට මම නිදා වැටුනෙමි. මේ අතර කස්ත්‍රෝ ගතවන සැම මොහොතක් පාසාම නව ජවයක් ලබාගෙන මුලු රාත්‍රියම නොනිදා සිටින්නට ප්‍රිය කලේ ඔහු මුලු දහවලම නිදා ගන්නා නිසාය. මෙලෙස නිදි කිරා වැටුනේ මා පමණක් නොවේ, ඔහුගේ පරිවාරයද; ඔහුගේ මෙම කතා නොයෙක් වාරයක් අසා ඇත්තන්ට කිසිම සැකයක් නැත, අවදියෙන් සිටින්නට බොහෝ උත්සාහ කරනු මම දැක්කෙමි. වෙලාව 12:30 විය, ඊළඟට 1:30 වනු ඇත. කස්ත්‍රෝ ඔහුගේ විශේෂ විටමින් පෙති වලින් (ඔහු මේවා මල්ල බැගින් පසුව අපටද දුන්නේය.) තවත් ජවය වැඩිකර ගනිමින් සිටියේය. ගර්සියා  මාර්කස් නින්දෙන් වුවද පුටුවේ කෙලින් ඉඳ ගෙන ඉන්නවා දුටිමි. කස්ත්‍රෝ දැන් ඔහුගේ කතා බලවත්  උනන්දුවකින් කරගෙන ගියේය. යම් විද්‍යාත්මක සොයාගැනීමක් හෝ කෙනෙකුගේ යම් අදහසක්  ගැන ඔහු කතා කලේ එය මුල්වරට ලොවට ප්‍රකාශ කරන අන්දමටය, නමුත් ඒ අතර තමා විෂය කර විහිලු සහ  යම් හාස්‍යක්ද  නොතිබුනා නොවේ. තමා වටා පුළුවන් තරම් අවකාශයක් පාලනය කිරීමට මෙන් ඔහු දිගින් දිගටම කතාව කරගෙන ගියේය. අවුරුදු 50 කටත් වැඩි කාලයක් නොකඩවා රාජ්‍යක් පාලනය කල; නවීන කාලයේ කිසිම රජෙකුට හෝ ජනාධිපතිවරයෙකුට වඩා, කෙනෙකුගෙන් මිට වඩා වෙනසක් බලාපොරොත්තු විය හැකිද?.

මෙලෙස අවසානයක් නැති පාලනයකින් මොහු බලයට පැමිණීමෙන් පසුව ඉපදුනු පරම්පරාවන්ට මොහුගේ පාලනයෙන් කුමන ආකාරයේ බලපෑමක් ඇතිවන්නට ඇද්ද? මම කියුබානු  ලේකඛයන් සමග කතාකරද්දී මේ ගැන ඔවුන්ගෙන් ඇසුවෙමි. කස්ත්‍රෝ ගෙන් පසු කවුරු හෝ කුමක් බලයට පැමිණි පසු රට කුමන දිශාවට ගමන් කරනු ඇත්තේ දැයි ඔවුන්ගෙන් ඇසුවෙමි. සභාවේ අසීරුව අපට දැනුණු අතර කිසිවෙකු පිළිතුරක් දෙන්නට එඩිතර වුයේ නැත. සභාව අවසානයේ විසිර යනවිට කෙනෙක් මා වෙත පැමිණ “එකම විසඳුම ජිවවිද්‍යාත්මකයි” කියා යන්නට ගියේය.

පාන්දර දෙක පමණ වනවිට මේ ‘සතුටේ මිනිස් එන්ජිම’ අප උදැසන දක්වා අවදියෙන් තබාගැනීමට බලාපොරොත්තු වන බව මට සිතුනි. නිඳා ගැනීමට තිබූ බලවත් ඕනෑකම නිසාම මම වැඩිදුර කල්පනා කරන්නෙත් නැතිව අත උස්සා “ජනාධිපති තුමනි, මට සමාවෙන්න, ඔබට මතක ඇති අපි මෙතනට එද්දී ඔබ කිව්වා මම ඔබට වඩා අවුරුදු 11යි මාස පහයි දවස් 14 ක් වයසින් වැඩියි කියල” ඔහුගේ මුහුණේ පුදුමය සහ එක්වරම බාධා කිරීම නිසා සමහරවිට සුළු තරහක් පෙනුණු නිසා මම නැවැත්තුවෙමි. “දැන් ඒ දවස් ගණන 15 යි”

ඔහු අත් ඉහලට විසි කළේය. “මම සීමාවෙන් ඔබ්බට ගිහිල්ලා” සිනහවෙමින් කී ඔහු භෝජනය අවසන් කර නැගිට්ටේය. අපේ කණ්ඩායම ශාලාවෙන් එලියට යනවිට කෘතවේදී කස්ත්‍රෝ ගේ පරිවාරය අත්පොලසන් නැඟුහ.

ඊළඟ දවසේ අප රට ඇතුලේ අක්කර සිය ගණනක වන වගා කර තිබූ නැවත වන වගා ආයතනයේ මුලස්ථාන කාර්යාලයේ මිදුලේ දහවල් ආහාර ගනිමින් සිටියෙමු. වාතය පිරිසිදු වූ අතර නිශ්ශබ්දතාවය ප්‍රසන්න විය. එක්වරම බර එන්ජින් ශබ්දයක් සහිතව ලොකු දුවිලි වලාකුලක් මැදින් නවීන පන්නයේ මර්සිඩීස් බෙන්ස් තුනක් පැමිණ අප අසල නතර කළහ. මැද රථයෙන් හමුදා ඇඳුමක් ඇඳ සිටි කස්ත්‍රෝ බැස්සේය. අපේ පිළිගැනීමෙන් පසු ඔහු එතන පුටුවක් ඇද හිඳ ගත්තේය.

අද අවධානයේ කේන්ද්‍රය වුයේ නවකතා කරු ස්ටයිරෝන්ය. කස්ත්‍රෝ ඇමෙරිකාවේ හොඳම නවකතාකරුවන් කවුදැයි විමසා සිටියේය. ඔහුට අවශ්‍ය 19 වන සියවසේ ගත් කතුවරුන් බවත් ඒ අපෙන් විසි වන සිය වසේ නම් ඇසුවොත් අපද අයත්වන නිසා නම් කීමේදී යම් තරඟකාරීත්වයක් ඇතිවිය හැකි බවයි කියා ඔහු සිනාසුනේය.

ඔහු කිසිමදාක ඇමෙරිකානු සාහිත්‍ය ඉගෙන ගෙන නොමැති බවත් ඒ පිලිබඳ දැනීම ඉතා මඳ බවත් ඔහු කීවේය. හෙමින්ග්වේට කියුබාවේ ඇති ස්ථානය; ඔහුගේ නිවාස එහි ශුද්ධවූ ස්ථානයක් බඳුය, දෙස බැලූ විට මෙම ප්‍රකාශය තරමක් නොගැලපෙන බව සිතේ. ඇත්තෙන්ම කස්ත්‍රෝට ඔහුගේ සතුරාට සාහිත්‍යක් හෝ අධ්‍යාත්මික ජිවිතයක් තිබෙන බවක් පිළිගන්නට බැරි කමක් ඇද්දැයි කෙනෙකුට සිතෙන්නට පුළුවන. මේ කස්ත්‍රෝ ගේ ඔහු තදින් විවේචනය කරන ඇමෙරිකානු සාහිත්‍ය පිලිබඳ කිසිම දැනුමක් නැති කාරණය පිලිබඳ කිසිත් නොදැන සිටි  ස්ටයිරෝන් කස්ත්‍රෝට අමෙර්කානු සාහිතයේ විශිෂ්ට අවස්ථාවන් කිහිපයක් පිළිබඳව කෙටි දේශනයක් කරන්නට උත්සාහ කළේය. කස්ත්‍රෝ ඇත්තෙන්ම අපේ රට ගැන එතරම් නොදැන සිටින ආකාරයෙන්ම තමන්ගේ රට ගැනත් නොදන්නේ දැයි මට සිතුනි.

කෙනෙකු සදාතනිකව තොරතුරු වලින් පොහොසත් ඥානය, බලය සඳහා හේතුවක් ලෙස කීවද තමන් වටා ඇතිවී ඇති දරිද්‍රතාවය දකින ඕනෑම නුවණැති නායකයෙකු; නිදහස් ඡන්දයකින් නැවත පහසුවෙන්ම පත්විය හැකි නායකයෙකු වුවද, අවුරුදු 50ක පුර්ණ පාලනයකින් පසුව  අලුත් අදහස් ඇති නව පාලකයන් කණ්ඩායමකට බලය දී ඉවත් වීමට සිතිය යුතු නේදැයි මට සිතුනි.

ඔහු දහවල් ආහාර ගන්නවා බලා සිටිනවිට; ඔහු කෑවේ සලාද කොළ දෙකක් පමණි, පෙනුනේ එන්ට එන්ටම අපහසුවන, මිනිසුන් සමග නැවුම් සම්බන්ධතා ඇතිකර ගන්නට උත්සාහ කරන වයස්ගත හුදකලා මිනිසෙකි. ඔහු ක්‍රියාකාරී ලෙස තව අවුරුදු 10 ක්, එසේ නැත්නම් ඔහුගේ දෙමව්පියන් ලෙසට තවත් ටිකක් වැඩිපුර, ජීවත්වන්නට පුළුවන. තම ජනතාවගේ කෘතගුණය යද ලැබෙන ඔහු බලයෙන්  ගෞරවාන්විතව පිට වීම වලක්වාලන්නේ කුමක්දැයි මම කල්පනා කලෙමි.

බල කාමය? සමහරවිට. ඔහුගේ ඉතිහාසය බැලුවිට, බොහෝවිට එය “පීඩිතයනි   නැගිටිව්” කියා තමන් නායකත්වය දෙන ලෝක විප්ලවයක් සඳහා වූ කාව්‍යමය අදහස විය හැක්කේය. ඇත්තෙන්ම කුඩා දිවයිනක ප්‍රධානියා වුවද  ඔහු මිලියන ගණනාවක ජනතාවගේ මනසේ එවැනි ප්‍රතිරූපයක් නංවා ඇත්තේය. එම ප්‍රතිරූපය වර්තමානයේ තවත් බලගතු වී ඇත්තේ ලතින් ඇමෙරිකාවේ සහ අප්‍රිකාවේ තත්වය තවත් දරුණු වී ඇති නිසාත්   ඔහුට සිටි තරඟ කරුවන් සියලු දෙන මියගොස් ඇති නිසාය. එලෙසම ඒ රටවල්   නැවත වරක් පිපිරීමට බලා සිටින  නිසාය. වරෙක ඔහු රටේ මෙතරම දරිද්‍රතාවයක් තිබියදීම කියුබානු හමුදා ලොව පුරා රටවල විප්ලව සඳහා උදව් කිරීමට යැව්වේ ඔහුගේ ප්‍රධාන අනුග්‍රාහකයා වූ දැන් කඩා වැටි ඇති සෝවියට් රුසියාවේ බලවත් අකමැත්තද නොතකාය.

අවුරුදු 50 ක් බලයේ සිටීමෙන් පසුවත් ඔහු කාලයට නොගැලපෙන;  අලංකාර පෞරාණික එහෙත් වෙලාව වැරදියට පෙන්වන  සහ නිවසම අවුල් කරමින් මධ්‍යම රාත්‍රියේ  හිතෙන වෙලාවට වදින ඔරලෝසුවක් වැනි, තත්වයකට පත් නොවෙන්නේයැයි බලාපොරොත්තු වීම ඇත්තෙන්ම අසාධාරණය. ඔහුගේ සියලු උත්සාහයන් මධ්‍යයේ වූවද අවසානයේ මේ පීඩිත විප්ලවය සමාන කල හැකි වන්නේ වර්තමානයේ ඇති වී ඇති නවීනත්වයට  විරුද්ධ ඉස්ලාමිය රැල්ලට පමණි. ඇත්තෙන්ම මාක්ස්වාදීන්ට අනුව එය මධ්‍යතන යුගයෙන් එන සිහිනයක පාවෙන අදහස්ය.

අපත් සමග ඔහු සොයන්නේ යම් මනුෂ්‍ය සම්බන්ධයක් බව පෙනේ. ඔහු ගේ දක්ෂතාවයන්ගෙන් හෝ කියුබානුවන්ගේ ජවය සහ හැකියාවන්ගෙනුත් ප්‍රයෝජනයක් ගැනීමට නොහැකි සේ ඔහුගේ කෙළවරක් නැති පාලනය කියුබාව නමැති වෘක්ෂය බාහිර මුලිකාංග වලින් ආරක්ෂා කරන ගමන්ම ගසේ ස්වභාවික වර්ධනයේ හුස්ම හිර කරමින්, ඒ අතරම තමන්ගේ හුස්මද හිරකර ගනිමින්, වැවෙන වැලක් වී ඇති බව පෙනේ. න්‍යායන් පැත්තක තිබ්බද ඔහු තමන්ට සාර්ථකත්වය ලබාදුන් ඔහුගේ දේශපාලන අදහස්; ඒවාගේ කිසියම්ම  සත්‍යයක් නොතිබුණද, වල  සිහිනයේ තවමත් ජිවත්වන බව පෙනේ. මෙයට හොඳම උදාහරණය ඔහු ගොර්බචෝෆ් ගේ සෝවියට් රුසියාව ගලවා දැමීම අනවශ්‍ය වැරදීමක් ලෙස තවමත් කියා සිටීමයි.

කෙටියෙන් කියන්නේ නම් සෝවියට් රුසියාව කඩා වැටීමට හේතුවක්  ඒ ක්‍රමවේදය ඇතුලේ  පිටතින් බලනවිට පෙනෙන්නට නැත්තේය. එලෙස කස්ත්‍රෝ ගේ කියුබාවේද මේ තරම්; කස්ත්‍රෝ ගේ පැහැදිලි කිරීමට අනුව, දරිද්‍රතාවයක් ඇතිවන්නට හේතුවක් නැත්තේය. ඔහුගේ ඒ සඳහා පැහැදිලි කිරීම ඇමෙරිකානු සම්භාධක සහ රුසියාව ඔවුන් අතහැර දැමීමයි. එය දොන් ක්විසොට් දැනටමත් පොලවට පස් වී ඇති සුළං කුලුනකට පහර දෙනවා වැනිය.

අප නැවතී සිටි සන්ටා ඉසබෙල් හෝටලයට ඉදිරිපස ඇති ප්ලාසා එකේ පොත් සාප්පු 15/20 ක ඉදිරිපස පොත් රාක්ක වල පරණ මාක්ස් -ලෙනින් පොත් විකිනීමට තබා තිබේ. දවස පුරා කිසිම වෙනසක් නොවන ඒ පොත් තොග සේවකයෝ උදයේ එළියෙන් තබා හවස අයින් කරති. රජයේ යම් කෙනෙකු, සමහරවිට කස්ත්‍රෝම විය හැක,  මේ වෙනත් යුගයකින් එන අයිතිහාසික භාණ්ඩ කියවීම කෙසේ වෙතත් මිලදී ගන්නට පෙළඹ වෙනු ඇතැයි සිතනවා විය හැක.

මේ සියල්ල මෙලෙස පවතින්නේ කෙසේද? කෙනෙකු සිතන්නට පුළුවන. ඒ කියුබානුවන්; ක්‍රමයට කැමති සහ විරුද්ධ සියල්ලන්ගේ, දේශප්‍රේමයද? එසේ නැත්නම් ඇමෙරිකානු දේශපාලකයන්ගේ සම්බාධක නිසා ජනතාව අධිරාජ්‍යවාදිනට විරුද්ධ වීමට පොළඹවා  කස්ත්‍රෝට රටේ අතවශ්‍ය වෙනස්කම් නොකර සිටීමට ලැබී ඇති රක්ෂණයද? ඇත්තෙන්ම මෙම සම්භාධක ඔහුගේ රජයේ සෑම අසමර්ථ කමක්ම වසා ගන්නට හේතුව ලෙස පෙන්නා දෙන්නට ඔහුට  හැකියාව ලැබී තිබේ. මෙම කිසිම හේතුවක් හෝ  අවශ්‍යතාවයක්  නොමැතිව දුක් විඳින ජනතාව ගැන නව කරුණාබර ශෝකයන් පැහැදිලි කරන්නට ඇත්තෙන්ම අලුත් සර්වන්ටේ වරුන් අවශ්‍ය වවන කාලයයි"